در پژوهشی که در قالب پوستر با عنوان «خاک در فرهنگ فارسی» در EGU در وین اتریش ارائه گردید، به اهمیت و نقش خاک در اشعار و فرهنگ فارسی پرداخته شد. در این پژوهش به تحلیل و ارزیابی اشعار برجسته ای با مضمون خاک در اشعار فارسی از شعرایی هم چون خیام، مولوی، سعدی و شعرای معاصری چون سهراب سپهری و پروین اعتصامی پرداخته شد. در این نوشتار با بیان این که زبان شعر متفاوت از زبان علم است و نیاز به مهارت های پیچیده تری برای پیدا کردن رابطه واقعی بین این دو زبان وجود دارد، این جمع بندی حاصل گردید، که در این زمینه نیاز به مطالعات و تحقیقات بیشتری است. همچنین در کنار برگزاری این کنفرانس بین المللی در نشست دیگری بنام  IUSS- ; Cultural pattern of Soil Understanding مجمع بین المللی خاک که اینجانب خود نیز یکی از اعضای موسس بین امللی آن هستم شرکت کردم. یکی از تصمیمات مهمی که در آن نشست مقرر شد، تهیه کتابی در خصوص الگوهای فرهنگی درک خاک در سال آتی است.

همه از خاکیم

       به خاک می آئیم        

             با خاک بازی می کنیم

                روی خاک خانه می سازیم

                       با خاک بزرگ می شویم

                                با خاک زندگی می کنیم                                  

به خاک انس می گیریم                                                   

                       در خاک نفس می کشیم

                 به خاطر خاک می میریم

    وسرانجام ِ این زندگی ِ خاکی

بازگشت به خاک است!!!

  دست نوشته های یک انسان خاکی

    نوشته شده در یک بعد از ظهر خاک

 

نیم نگاهی بر سفرم به آمریکا (AGU)

ارائه مقاله در کنفرانس(AGU ) انجمن ژئوفیزیک آمریکا با شرکت 24000 محقق و دانشمند از سراسر جهان در سانفرانسیسکو. نشست پاییزAGU با حدود 24000 شرکت کننده در سال 2016، بزرگترین نشست زمین و علوم فضایی در جهان است. نشست سال 2016، چهل و نهمین جلسه برای ارائه تحقیقات، آخرین اکتشافات، روندها و چالش در این زمینه است. نشست پاییز، کل جامعه علوم زمین و فضا را از سراسر جهان برای بحث روندهای در حال ظهور و آخرین تحقیقات گرد هم می­آورد. برنامه­های فنی، ارائه فناورهای جدید و نوآورد، که بسیاری از آنها هنوز منتشر نشده است، را شامل می­شود.

با بیش از 1700 جلسه در سال 2016، برنامه­های علمی نشست علوم زمین و فضا، برای هر کسی بدون توجه به رشته علمی خود، چیزی برای ارائه دادن دارد. در این جلسه بیش از 20000 ارائه شفاهی و پوستر، طیف گسترده­ای از سخنرانی­های کلیدی، انواع مختلفی از شبکه و حرفه، فرصت پیشرفت رسمی و غیر رسمی، و یک سالن نمایشگاه با صدها نفر از غرفه داران نمایشگاه ارائه شد.

چغارت زنبیل

 

موقعیت جغرافیایی چغارت زنبیل[1]

  محوطه تاریخی چغارت زنبیل در خوزستان و در بخش جنوب شرقی شهرستان شوش و بر روی بخشی از امتداد چین خوردگی پهنه ساختاری از رشته کوه های زاگرس (طاقدیس سردارآباد) واقع شده است. فاصله این محوطه از شهرستان شوش در حدود 35 کیلومتر و تا اهواز 120 کیلومتر است. وجود تپه ماهورهای کنگلومرائی در شمال و شمال شرق محوطه، که ارتفاعات منطقه را به وجود آورده­اند، به همراه دشت فرسایش یافته جنوبی آن، باعث به وجود آمدن منطقه ای شاخص شده است و عاملی جهت اشراف محوطه چغارت زنبیل بر کل منطقه گردیده، این مسأله به ظاهر از نظر شهرسازان ایلامی دور نمانده است.

  محوطه تاریخی چغارت زنبیل تقریبا به جز موارد خاص و جزئی نسبت به مناطق پیرامون، حالت یکپارچگی و بکر بودن خود را حفظ  نموده است. این حالت به علت قرار داشتن بر روی طاقدیس سردارآباد، به وجود آمده است. از جمله نکات قابل توجه، استقرار و ساخت شهر مذهبی دوراونتاش[2] در نزدیکی رودخانه و بیشه زار طبیعی دز است. نزدیکی به رودخانه برای استفاده بهینه از آب، برای شرب، کشاورزی، ساخت و ساز و غیره از جمله موارد مهمی بوده، که هم اکنون نیز هم چون گذشته، عاملی جهت تجمع­های انسانی در کنار رودخانه هاست.   رود دز یکی از مهم ترین رودخانه­های استان خوزستان بوده و شاخه­های متعددی دارد. شعبه اصلی رود دز از کنار زیگورات چغازنبیل می­گذرد. فاصله آن از دوراونتاش حدود دو کیلومتر است. این رود توسط جنگلی گرمسیری و نیمه گرمسیری معروف به جنگل دز احاطه شده است.

معبد و یا زیگورات چغارت زنبیل

  در 30 کیلومتری جنوب شرقی شهر باستانی شوش ویرانه­های شهر دورانتاشی قرار دارد، که یکی از شاهان ایلامی به نام انتاش گال[3] در اواسط قرن سیزدهم یعنی 1250 ق. م آن را ساخته است. بنای معبد که شبیه برج پله دار است، زیگورات[4] نامیده می­شود. ساختمان زیگورات از پنج طبقه با ارتفاع­های متفاوت تشکیل شده، که امروزه تنها سه طبقه از آن باقی مانده است. بنای معبد احتمالا بر رأس برج داخلی جای گرفته بود، طول هر ضلع معبد در طبقه اول یعنی هم سطح با زمین 105 متر و ارتفاع اولیه زیگورات در حدود 52-49 متر تخمین زده شده است، که در حال حاضر تنها 25 متر از آن باقی مانده است. آخرین طبقه جایگاه خدای بزرگ ایلام، «اینشوشیناک[5]»، بوده است. بنای این زیگورات و شهر چغازنبیل به این منظور بود، که یک مرکز بزرگ دینی ایجاد شود، تا در هنگام جشن­های بزرگ محل نیایش عمومی شود. مصالح اصلی ساختمانی معبد عبارت است از: آجرهای پخته بسیار مرغوب، که با ملات محکمی به هم پیوسته اند، درون دیوارها و مواردی که به منظور، پر کردن صُفه­های بنا بوده، از خشت استفاده شده است. در ساختمان زیگورات مجموعه­ای از قوس­ها، پله­ها، راهروها، اطاق­ها، مقبره و آبروها موجود است. سردرها و راه پله­های متعدد آن طوری است، که به طبقات فوقانی معبد منتهی می­شود، اطاق­های بدون پله به عنوان مقبره و اطاق­های پله دار به عنوان محل هدایا مورد استفاده قرار می­گرفت، و این گویای آن است، که زیگورات­ها مانند اهرام مصر به منزله آرامگاه بوده­اند.

محوطه باستانی چغارت زنبیل (دوراونتاش)

  شهر باستانی دوراونتاش یا محوطه باستانی چغارت زنبیل در قرن سیزده پیش از میلاد توسط «اونتاش نپیریشا» پادشاه ایلامی ساخته شده است. فضاهای این شهر را سه حصار متحدالمرکز تفکیک می­کنند، که در مرکز آنها یک معبد مطبق یا به اصطلاح باستان، «ذیقورات» جای دارد. در طراحی شهر، فضای بین حصارهای بیرونی و میانی عمدتا به کاخ­ها و خانه­های شهر اختصاص داشته، به طوری که دو کاخ در گوشه شرقی و در مجاورت دروازه شاهی بنا شده است.

  حد فاصل بین حصارهای میانی و درونی به محله مقدس معروف و برای معابد خدایان مختلف در نظر گرفته شده است. اکثر معابد نیز در این بخش کشف شده­اند. فضای محصور در حصار درونی اختصاص به معبد مطبق یا ذیقورات داشته است. این شهر در سال 640 پیش از میلاد توسط آشوربانی پال، پادشاه آشور تصرف و ویران شد. کاوش­های گسترده در این محوطه باستانی توسط «رومن گیرشمن» باستان شناس فرانسوی در دهه­های پنجاه و شصت میلادی صورت گرفت. در سال 1979 چغازنبیل با شماره 113 در فهرست جهانی یونسکو ثبت گردیده است.

              

هـر که آمد عمارتی نو ساخت             رفت و منزل به دیگری پرداخت

وان دگر پخت همچنین هوسی             ویـن عـمارت بـسر نبـرد کسی

یـار نـاپـایـدار دوسـت مـدار              دوسـتی را نـشـایـد ایـن غـدّار

            نیک و بد چون همی بباید مرد             خنک آنکس که گوی نیکی برد (سعدی،1394)

 

پایگاه میراث جهانی جغارت زنبیل و هفت تپه

  در سال 1377 خورشیدی برای جلوگیری از تخریب هرچه بیشتر این شهر کهن، طی توافق به عمل آمده بین سازمان میراث فرهنگی ایران، یونسکو، بنیاد اعتباری ژاپن و همکاری مؤسسه کراتر فرانسه (موسسه بین المللی حفاظت از بناهای خشتی) طرح مطالعاتی حفاظت و مرمت محوطه باستانی چغازنبیل در زمینه­های مختلف علمی آغاز گردید. در این رابطه یک پایگاه دائمی پژوهشی شامل بخش­های آزمایشگاه، کارگاه حفاظت و مرمت آثار، کتابخانه، رایانه، تالار کتیبه، موزه و بخش اداری در محل موزه آثار تاریخی چغارت زنبیل و هفت تپه ایجاد و تجهیز شده است. چارچوب کلی پایگاه میراث جهانی چغازنبیل و هفت تپه به دو بخش مطالعاتی و اجرایی تفکیک شده است. در بخش مطالعاتی این پایگاه مواردی مانند جمع آوری اطلاعات، مستند سازی، مطالعات باستان شناسی، معماری، زمین شناسی، شناخت مواد و مصالح، محیط زیست، حفاظت و مرمت، ژئوفیزیک و غیره گنجانده شده و در بخش اجرایی نیز انجام اقدامات حفاظتی و مرمتی مجموعه تاریخی بر مبنای اطلاعات به دست آمده، در نظر گرفته شد. حفظ چنین آثار و تحقیق در مورد چگونگی ماندگاری و حتی فرایندهای منجر به تخریب آن­ها می­تواند ما را در جهت نگهداری شایسته تر و پیشگیری از نابودی چنین گنجینه­های ارزشمندی رهنمون سازد. سلامت تدبیر تعادل عملکرد روان را، اگر در دو چیز خلاصه کنیم بی راهه نرفته ایم:

1-واقعیت پذیری

2- مسئولیت پذیری

  پذیرش واقعیت به این معناست که فرد، توانمندی و قدرت پذیرش پیامدهای منطقی و طبیعی رفتار خود و رفتار جامه خود را داشته باشد. این پیامدها بخشی از دنیای واقعی است و هنگامی که ما پیامدهای رفتار و تصمیماتمان را نمی­پذیریم، در واقع، واقعیت را انکار می­کنیم. اگر واقعیت خود را نپذیریم، یک مشکل بیشتر نیست، اما اگر گذشته تاریخی، حال و آینده خود را نپذیریم؛ هم به خود، هم گذشتگان و هم آیندگان جفا کرده ایم.   مسئولیت پذیری، یعنی فرد مسئولیت ارضای نیازهای شخصی و یا افکار، سلیقه و یا حتی اعتقادش را به عهده می­گیرد، و در راستای این هدف به نیازهای دیگران تعدی نمی­کند و یا اینکه نیازهایش را به هزینه ی دیگران رفع نمی­کند. آیا یک روی سکه را دیدن، از واقعیت سکه می کاهد؟ مسلما خیر، بلکه مسئولیت ما را نسبت به واقعیات کم می کند.   اگر می بینیم این مجموعه جز یک میز و صندلی اسقاطی، چند رشته سیم برای مرزبندی و غیره چیز دیگری ندارد، نشان آن نیست که تنها یک روی سکه را دیده ایم! مگر نه آن است، که برای نیل به حقیقت باید از مسیر واقعیت بگذریم.

نتیجه گیری

  از این اختلاف باور­ها، اختلاف عقیده­ها، اضداد، اختلاف سلیقه­ها، مرز­های دانش را بپیماییم، با پیمودن مرزهای دانش، دانش را به بینش بدل سازیم. آن زمان است، که می توانیم به رازی از رازهای آفرینش پی ببریم، آن زمان است، که می توانیم هدفمندی خلقت را بهتر درک کنیم، و آن زمان است، که می توانیم جبر و اختیار را معنی کنیم و تکامل را تفسیر نماییم. آن زمان است، که تفاوت بین قلب و ذهن را می فهمیم، یعنی هنگامی که بین قلب و ذهنمان جنگ و جدالی برانداختیم، شاهد پیروزی قلب می شویم. هنگامی که درون را با برون در هم آمیختیم، شاهد پرواز درون خواهیم شد. زیرا که ذهن توسط جامعه بنا می‌شود. ذهن، حاصل تعلیم و تربیت جامعه است. جامعه، ساختار ذهن را به میل خودش شکل می‌دهد، چرا که ذهن، هدیه زندگی نیست، اما قلب، بِکر است، هدیه آفرینش است، از ازل پاک بوده و تا ابد، پاک و پاکیزه خواهد بود.

  متأسفانه برخی انتظار سفیدی مطلق یا سیاهی مطلق را دارند، که باید گفت نه سفیدی مطلق دیده می شود، نه سیاهی مطلق و نه صفر و نه یک، بلکه باید بدانیم، که دنیای بیرونی‌، تنها آیینه‌ای از یک هوشمندی عمیق‌تر است و دنیای درون، خود هوشمندی است. این هوش و خرد، سازمان‌دهنده ناپیدای همه چیز در عالم هستی است و چون بخشی از آن در وجود ما قرار دارد، ما هم در سازماندهی امور جهان شریکیم. بنابراین، ما به طور جدایی‌‌ناپذیری با همه چیز پیوند داریم.

  رفتم به چغازنبیل که ببالم؛ اما به محض دیدن، دوباره از بی توجهی نالیدم. رفتم به غرب که ببالم؛ اما آن جا هم شروع کردم به نالیدن! چرا آن جایی که باید ببالیم می نالیم و آنجا که باید بنالیم می بالیم!

  وقتی معبدی ساختند پنج طبقه با ارتفاع زیاد، برای این بوده که به زعم خودشان به خدا نزدیک تر باشد! مگر نه آن است، که همه دنبال یک چیز و یک گمشده می گردند؛ اما با روش­ها و وسایل مختلف! پس از این­ها برآیند کلی درک انسان­ها را بفهمید.   وقتی از قدمت چغازنبیل یعنی١٢٥٠ سال قبل از میلاد مسیح خواندم، از شادی آن قدمت گریستم و از غم بی توجهی خندیدم، از کم توجهی به اصالت ایران کهن دلم گرفت.

  عکسی که در سمت راست بالا می بینید، امکانات راهنمایی چغازنبیل است و عکس دیگری که در سمت چپ می بینید طناب حائلی است، که محوطه عبور ممنوع را از مسیر گردشگرها جدا می سازد. این امکانات برای گرشگران پرده از چه واقعیتی بر می دارد؟ برای اینکه هم دانش و هم آرامش داشته باشیم باید چه بکنیم؟ مگر نه این است، که افرادی که با ما هم عقیده هستند به ما آرامش می دهند و افرادی که مخالف با عقیده ی ما هستند به ما دانش، پس بیاییم نظرات موافق و مخالف را بگیریم و بدین ترتیب بهترین را انتخاب کنیم. اگر بهترین را بر نگزینیم، بیشترین لذت را از زندگی نمی بریم. آدمی برای لذت بردن از زندگی به آرامش نیاز دارد و برای چگونه زندگی کردن به دانش. انسانی که هدفش خدمت به خداست ممکن است انسان خوبی باشد، اما انسانی که هدفش خدمت به انسان باشد، بی شک انسان خوبی است... هیچ کس مجبور نیست، که یکتا پرست باشد، همه مجبورند انسان باشند، نه این که انسان بزرگی باشند، تنها انسان بودن کافی است.

امروزه ما به‌واسطه آثاری که از گذشته بر جای مانده است، از احوال‌ و روش و منش گذشتگان آگاه می‌شویم و از تجارب و ­اندوخته‌هایشان بهره ور می شویم. شهر باستانی دوراونتاش یا محوطه باستانی چغازنبیل فی‌الواقع همین آثار و تجارب گذشتگان است، که می‌تواند پایه توسعه و ترقی درست در زمان حال و آینده باشد. جوامع مترقی در راه پاسداری از آثار باستانی جهد بلیغ کرده و می‌کنند و البته از برکات و مواهبش هم بهره‌مند ‌می‌شوند.

ای قوم به حج رفته کجایید کجایید               مـعشوق هـمین جـاست بیـایید بیـاییـد

معشوق تو همسایه و دیوار به دیوار              در بـادیه سـرگـشته شـما در چـه هوایید

گر صورت بی‌صورت معشوق ببینید             هم خواجه و هم خانه و هم کعبه شماییـد

ده بـار از آن راه بـدان خـانه بـرفتید             یـک بـار از ایـن خـانه بـر این بام برآیید

آن خـانه لطیفست نشان‌هاش بگفتید              از خـواجـه آن خـانه نـشـانی بـنمـایـید

یک دسته گل کو اگر آن باغ بدیدیت             یـک گـوهر جـان کو اگـر از بحر خدایید

با این همه آن رنج شما گنـج شما باد            افسوس که بر گنج شما پرده شمایید

(مولوی،1384: غ648)

آیا مناسب نیست، ما هم همایشی داشته باشیم، تحت عنوان چغازنبیل؛ و به جای اینکه از معرفی آن دل نگران باشیم، از ارائه آن سرافراز شویم و به آن ببالیم؛ چرا که باید همگان بدانند، اگر با این همه محاسبات و معادلات و آزمایش­ها آلیاژی می­سازند، اولین نوع و ظروف شیشه ای در همین نقطه تولید شده است.

کلام را به پایان می برم، گرچه بسی گفتنی­های ناگفته ماند، چرا که:

در آن نامه کان گوهر سفته رانـد                    بسی گفتنـی­های نـاگفـته مـاند

اگر هـر چـه بشـنیدی از باستان                     بـه گفـتی دراز آمـدی داـستان

نگفت آنچه رغبت پذیرش نبود                     همان گفت کز وی گزیرش نبود

دگـر از پـی دوسـتان زلـه کـرد                    که حـلوا به تنها نشایست خورد

(نظامی،1380)

 

دکتر سید کاظم علوی پناه

منابع:

شیرازی،حافظ.(1391). دیوان حافظ، تهران، انتشارات ققنوس.

شیرازی،سعدی.(1394). گلستان،به تصحیح محمدعلی فروغی، تهران، انتشارات ققنوس.

گنجوی،نظامی.(1380).شرفنامه،به تصحیح برات زنجانی،تهران، انتشارات دانشگاه تهران.

مولوی،محمدجلال الدین.(1384). دیوان شمس تبریزی، تهران، انتشارات شقایق.

 

 

 

 

 

 

فایل اصلی گزارش مربوط سفر دکتر علوی پناه